به گزارش روابط عمومی انجمن، دومین گزارش کیفیت اینترنت در ایران، صبح روز دوشنبه 25 دی ماه، با حضور اعضای انجمن تجارت الکترونیک تهران، مدیران کسب و کارهای نوآور، اعضای کمیسیون تحول، نوآوری و بهره‌وری اتاق بازرگانی و اصحاب رسانه، در اتاق بازرگانی تهران برگزار شد.
این گزارش در امتداد گزارش اولی بود که تیرماه سال جاری برگزار شد. بر اساس این گزارش، جدیدترین یافته‌های گزارش کیفیت اینترنت ایران نشان می‌دهد که ایران با 146 امتیاز منفی بدترین کیفیت اینترنت را در میان 50 کشور بررسی‌شده دارد.
ایران با رتبه‌های 47 از 50 در شاخص اختلال، رتبه 49 از 50 در محدودیت یا سانسور و با قرارگرفتن در پایین‌ترین رتبه (50 از 50) در شاخص سرعت قرار گرفته است. در این تقسیم‌بندی پس از ایران، چین (با 135)، اندونزی(با 131) امتیاز منفی قرار دارند.
وضعیت اینترنت ایران در سه شاخص اختلال، سرعت و محدودیت نشان می‌دهد که اینترنت ایران از ابتدای سال 1402 درحال‌بدترشدن بوده و از میانه‌های تابستان تا اواخر آبان با شیبی کم اما وضعیتی روبه‌بهبود داشته است. اما از ابتدای آذر وضعیت کیفیت اینترنت مجدد در سیری نزولی قرار دارد.
در نشست رونمایی این گزارش در اتاق بازرگانی تهران که روز دوشنبه، 25 دی 1402 برگزار شد، پویا پیرحسینلو، رییس و حمیدرضا احمدی نایب رییس کمیسیون اینترنت انجمن تجارت الکترونیک کشور جدیدترین یافته‌های پژوهشگران حوزه‌ی فناوری درباره کیفیت اینترنت ایران را ارایه کردند.
کمیسیون اینترنت انجمن تجارت الکترونیک کشور که با گروهی از متخصصان حوزه‌ی فناوری و تکنولوژی تعریف شده‌اند، نگارش این گزارش را به عهده داشتند، در بخش روش‌شناسی این گزارش آمده است «که بازه‌ی بررسی این گزارش از فروردین تا آذر 1402 را شامل می‌شود و 50 کشور بیشترین وب‌سایت‌های موردبررسی را براساس پایگاه داده ooni داشتند را معیار قرار دادیم». به‌ترتیب این گزینش بررسی سه شاخص مهم درباره کیفیت اینترنت در میان کشورهایی‌ست که وب‌سایت ooni با تاکید بر رصد اختلال و سانسور در اینترنت جهانی تهیه می‌کند، به این ترتیب می‌توان گفت بررسی‌های این گزارش جامعیت و شمول مهمی نسبت به کیفیت اینترنت جهانی نشان می‌دهد.
روند روبه‌بهبود اما تا آبان 1402
نمودارهای مرتبط با سرعت اینترنت (Latency و Bandwidth) و دامنه‌های دارای اختلال، روندِ بهبود نسبی را نشان می‌دهد.
اما درکل اینترنت این روزهای ایران نسبت به گزارش قبلی، تغییر محسوسی نداشته و این روند یعنی اینترنت ایران همچنان در وضعیت خطرناکی قرار دارد؛ خطرناک به این معنی که همچنان استفاده از اینترنت برای ایرانی‌ها، بدون فیلترشکن ممکن نیست و منطق استفاده از فیلترشکن، علاوه بر تحمیل هزینه‌ی ماهانه‌ی چند هزار میلیاردی از سبد معیشتی کل خانواده‌های ایرانی، موجب افزایش آسیب‌پذیری بر روی تجهیزات دیجیتال کاربرها، نفوذ و نشت اطلاعات کسب‌وکارها و افزایش آزارهای دیجیتال (Cyberbullying) شده است.
چرا اینترنت ایران در وضعیت خطرناک قرار دارد؟
طبق این گزارش، اینترنت در ایـران، پراختلال، محدود و کند است. بر اساس داده‌های شاخص کیفیت اینترنت، وضعیت اینترنت ایران بیشترین شباهت را با کشورهای فقیر و توسعه نیافته دارد، اما تفاوت اصلی در خودخواسته بودن این شرایط برای ایران است. خودخواسته به این معنی که بخش قابل توجهی از مشکلات اینترنت کشور از فیلترینگ و محدودیت‌های آن تا سرعت و اختلالات گسترده نه به دلیل مشکل در توسعه‌ی زیرساخت‌ها که به سیاست‌گذاری‌ها، اقدامات مدیریتی و اعمال قوانین به وجود آمده است. در نهایت گلاویز شدن شهروندان و کسب‌وکارهای ایرانی با یکی از ناامن‌‌ترین و بی‌کیفیت‌ترین اینترنت‌های دنیا، مرگ تدریجی رویای توسعه اقتصاد دیجیتال و یونیکورن‌های دانش‌بنیان را رقم می‌زند.
رتبه 47 (از 50) ایران در شاخص اختلال اینترنت
جایگاه ایران در این ماه‌ها در کل وضعیتی نوسانی اما رو به بهبود داشته است و در نهایت (آذر ۱۴۰۲) با ثبت اختلال 11 درصدی در جایگاه 47 از ۵۰ کشور قرار گرفت. اختلال اینترنت در این گزارش در دو سطح مقطعی و مستمر تعریف شده است.
اختلال در اینترنت ایران: مقطعی و مستمر
اختلال در اینترنت دو نوع کلی دارد؛ اختلالات مقطعی به دلایل طبیعی یا فنی و به صورت موردی رخ می‌دهد را شامل می‌شود و علت این اختلالات از قطع لینک‌های ارتباطی در شبکه‌ی اینترنت بر اثر حوادث طبیعی تا مواردی چون حملات سایبری، قطع برق، خطای پیکربندی و موارد مشابه است.
گروه دوم اختلالات، اختلالات مستمر (تقریبا دائمی) شبکه به خصوص در ساعت اوج مصرف (۲۰:۰۰ تا ۲۳:۰۰) است. در این بخش از گزارش آمده است: «برای بررسی وضعیت اختلال مستمر اینترنت ایران به شکل تجمیعی از تاریخ فروردین تا آبان ۱۴۰۲، صد دامنه‌‌ی اینترنتی از صد کشور[1] را از پایگاه داده‌ی ooni.com بررسی کردیم. اختلالات (اختلال ۱۰ تا ۵۰ درصدی) در اینترنت ایران، که در اردیبهشت 17٪ دامنه‌‌ها را شامل می‌شد، با روند رو به‌بهبودی در آبان و آذر ۱۴۰۲ به 11٪ کاهش پیدا کرد».
موضوعی که باعث می‌شود به تاثیرگذاری اقدامات و نقدهای کارشناسی و همچنین تلاش وزارت ارتباطات برای بهبود وضعیت کیفیت اینترنت امیدوار شد.
در این جدول بدترین کشورها میان 50 کشور موردبررسی در بازه زمانی فروردین تا آذر 1402 مشخص شده است؛ ایران با میانگین حدود 48 درصد از وب‌سایت دارای اختلال، پس از چین با میانگین حدودی 47 درصد به‌عنوان اولین کشور با بیشترین اختلال اینترنت در 9 ماه اخیر است.
خط‌تیره در این جدول به معنی قرارنگرفتن کشورهای منتخب در این رتبه‌بندی است؛ به این معنا که حتی همین کشورهای انتهای جدول نیز در تمامی ماه‌ها جزو کشورهای با اختلال بسیارزیاد نبودند.
رتبه 49 (از 50)ایران در محدودیت اینترنت
طبق گزارش کیفیت اینترنت ایران به‌طور کلی محدودیت اینترنت ایران را می‌توان به چهار سطح «قطع کامل/ کنترل‌شده اینترنت»، «فیلترینگ»، «تحریم» و «مقررات داخلی» طبقه‌بندی کرد.
1_ قطع کامل یا کنترل شده اینترنت
قطع کامل یا کنترل‌شده اینترنت به رخدادهایی گفته می‌شود که با عاملیت دستوری، اینترنت کشور به صورت کامل یا مقطعی قطع می‌شود. حوادث مربوط به انتخابات سال ۸۸، حوادث آبان ۹۸ و شهریور ۱۴۰۱ در این دسته‌بندی قرار می‌گیرند و به نظر می‌رسد تاکنون این موارد با دستور شورای امنیت کشور (شاک) انجام شده باشد.
بیشترین خاموشی مطلق اینترنت دنیا برای ایرانی‌هاست!
ایران، هند و پاکستان سه کشور از حیث بیشترین قطعی و اختلال سراسری خودخواسته (سیاسی) اینترنت در نیمه اول سال ۲۰۲۳ قرار گرفتند. براساس بررسی‌های وب‌سایت surfshark، اغلب این قطع‌شدن‌های اینترنت ایران در روزهای جمعه و در رابطه با حوادث سیاسی-اجتماعی زاهدان رخ داده است. ایران با قطع (۱۴ بار)، هند (۹ بار) و پاکستان (۳بار) به‌ترتیب پر اختلال‌ترین اینترنت‌های جهان در نیمه اول سال ۲۰۲۳ بودند.
2_ فیلترینگ
جدول زیر محدودترین اینترنت را میان 50 کشور موردبررسی در بازه زمانی فروردین تا آذر 1402 نشان می‌دهد. همانطور که مشخص است ایران با میانگین حدود 49.5 درصد از وب‌سایت فیلترشده، پس از چین با میانگین حدودی 49.4 درصد به‌عنوان اولین کشور با بیشترین محدودیت اینترنت در 9 ماه اخیر است.
خط‌تیره در این جدول به معنی قرارنگرفتن کشورهای منتخب در میان رتبه‌های 40 تا 50 از این رتبه‌بندی است؛ به این معنا که حتی همین کشورهای انتهای جدول نیز در تمامی ماه‌ها جز کشورهای با بیشترین محدودیت نبودند.
ایران، چین و ترکمنستان صدرنشین محدودیت شبکه‌های اجتماعی
3_ تحریم:
نت شبکه‌های اجتماعی توییتر، اینستاگرام، تلگرام، واتس‌اپ، فیس‌بوک و یوتیوب در ایران فیلتر است و از این نظر ایران همراه چین و ترکمنستان در صدر کشورهای با محدودیت حداکثری محدودیت شبکه‌های اجتماعی است.
نهادها و سازمان‌های بین‌المللی با تعریف قوانینی ضد انسانی قوانینی تدوین کرده‌اند که محدودیت‌های گسترده‌ای برای کاربران و کسب‌وکارهای ایرانی ایجاد می‌کند. بر اساس همین قوانین بسیاری از کسب‌وکارها، دسترسی IPهای ایرانی‌ها را محدود کرده‌اند. این سازوکار را در کنار رفتار دوگانه‌ی نهادهای بین‌المللی باید بررسی کرد؛ برای مثال آمریکا با سندی موسوم به «D-2» و با شعار حمایت از حقوق شهروندان ایرانی از شرکت‌های اریه‌دهنده‌ی خدمات اینترنت دفاع کرده، اما در قطعنامه‌ها و تحریم‌های بین‌المللی خلاف آن عمل می‌کند.
عملا سند D-2، که در ظاهر گزارشی جامع در حمایت از لغو تحریم درباره‌ی شرکت‌های ارایه کننده خدمات اینترنتی و ابری به ایرانی‌هاست، در عمل ناکارآمد و غیر اجرایی است. نکته مبهم درباره‌ی این سند، نبود مشوق اجرایی و وجود مفاهیمی‌ست که احتمال بازتفسیر و دوپهلوبودن آن وجود دارد؛ درحالی‌که می‌توانستند از عبارت‌های صریحتری برای اعمال نظر یاد کنند. این محافظه‌کاری را باید در کنار اعمال تحریم‌های بین‌المللی نسبت به شرکت‌های خدمات ابری در ایران تفسیر کرد.
4_ مقررات داخلی:
خودفیلتری داخلی؛
محدودیت دسترسی به دامنه‌های داخلی (IRAN Access)
عجیبتر از فیلتر کــردن ســایت‌های خارجــی، فیلتــر کـردن سـایت‌های داخلـی بـرای كاربران خارج از کشـور اســت. بسیاری از وبســایتهای دولتی و بانک‌هــای ایرانـی بـرای كاربران بین‌المللـی دردسترس نیسـتند. در بررسـی انجـام شـده از بیـن ۱۰۰ وب‌سایت برتر دولتی ایران، ۵۷ وب‌ســایت از خــارج از کشــور در دسترس نیست؛ وبســایتهای مهــم کشــور از جملــه مجلس، وزارتخانه‌هــا، ســازمان‌های بــزرگ کشــور، شــاپرک و… بــرای کاربران غیرایرانی در دسترس نیســت!
رتبه 50 از 50 ایران در سرعت اینترنت:
پایگاه داده cloudflar برای بررسی وضعیت سرعت اینترنت هر کشور شاخص‌های Latency (میزان زمان ارسال یک داده از مبدا به مقصد)، Bandwidth (میزان اطلاعات عبوری در یک شبکه‌ی ارتباطی)و DNS (مدت زمان سپری‌شده برای تبدیل نام یک دامنه به آی‌پی) را در نظر می‌گیرد که جایگاه ایران در این شاخص‌ها به طورکلی جایگاه 50 از 50 را برای ایران نشان می‌دهد:
وضعیت سرعت اینترنت ایران در این پایگاه داده در مجموع ماه‌های اردیبهشت تا آذر ۱۴۰۲ روندی روبه‌بهبود، اما رشدی حداقلی داشته است؛ به این شکل که در شاخص پهنای باند از 4.0mbps در اردیبهشت به 4.8mbps در اواخر آبان، در شاخص تاخیر از 146ms در اردیبهشت به 136ms در آبان و در شاخص DNS از 157ms در اردیبهشت به 116ms در آبان بهبود داشته است.
کاهش سرعت اینترنت ایران و جبران بخش محدودی از آن در ۷ ماه گذشته
اینترنت ایران در بارگذاری Google حدود ۳برابر کندتر شد!
در meter.net جایی میان ۱۰۰ کشور اول سرعت اینترنت نداریم!
بر اساس پایگاه داده meter.net با بررسی سرعت دانلود (Download)، آپلود (Upload) و پینگ (Ping) اینترنت ایران دست کم سه رتبه سقوط داشته است و از لیست صد کشور اول خارج شده است. در حالی که کشورهای بولیوی، کویت، شیلی، میانمار و مراکش، در میان 100 کشور اول این شاخص و در وضعیتی بهتر از ایران قرار دارند.
راه حل بهبود وضعیت اینترنت دست چه کسی است؟
رییس جمهور بیشترین اختیارعمل رفع فیلترینگ را دارد
در بخشی از این گزارش، با هدف شفاف‌سازی درباره راه‌حل بهبود وضعیت اینترنت، تمام افرادی که به شکل مستقیم در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با فیلترینگ، اختلال یا سرعت پایین اینترنت موثرند، ذکر شده است: به این ترتیب رییس جمهور با تاثیر مستقیم در انتخاب
ریاست شورای عالی امنیت ملی و تعیین رییس شورای امنیت کشور (وزیر کشور)
ریاست شورای عالی فضای مجازی و تعیین دبیر شورای عالی فضای مجازی
تعیین ۶ عضو از ۱۲ عضو کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه
تعیین وزیر ارتباطات و در نتیجه زیرمجموعه‌های آن شامل شرکت ارتباطات زیرساخت، تنظیم مقررات و افتا تعیین و ریاست هیئت دولت و تعیین گارگروه ویژه اقتصاد دیجیتال.
چه باید کرد؟
تلبت درنهایت اگر ایران بخواهد دست‌کم در مسیر تجارت مبتنی بر اینترنت و فناوری‌های نوظهور حضوری ثابت داشته باشد، باید درباره‌ی بحران‌هایی مانند شرایط اقتصادی پرنوسان، محدودیت‌های متعدد و روزافزون، نفوذ سیاستهای بازدارنده و آسیب‌زا نسبت به زیرساخت‌های اقتصاد دیجیتال، اقدامات ریشه‌ای و مداومی انجام دهد. چراکه یکی از بدیهی‌ترین مولفه‌های اقتصاد دیجیتال ایجاد امنیت پایدار برای فعالیت‌های اقتصادی‌ست، حال آنکه سیاست‌ها و مقررات مبتنی بر فیلترینگ از سوی داخل و فیلترینگ و تحریم شرکت‌های زیرساختی این حوزه از خارج، نهایتا موجب ناامیدی از تعریف کسب‌وکار دیجیتال و درنهایت ناامیدی نیروی انسانی و کاهش رفاه اجتماعی می‌شود.
همه‌ی این عوامل در کنارهم؛ یعنی به‌طورکلی ناامنی سایبری و بازدارندگی نیروی انسانی از حضور آسان در مجامع بین‌المللی و سیاستهای غیرهمدلانه با فعالین اقتصادی نهایتا منجر به مهاجرت نیروی انسانی به‌عنوان مهمترین پیشران توسعه اقتصاد دیجیتال کشور، می‌شود.
به نظر می‌رسد آنچه بتواند آب رفته از جوی اعتماد و سرمایه‌ی اجتماعی در این زمینه را برگرداند، حمایت جدی از فعالین کسب‌وکارهای خلاق و اکوسیستم نوپای فناوری است؛ حمایتی که با تزریق سرمایه و بازتولید اکوسیستم گلخانه‌ای نیست؛ بلکه فراهم‌کردن زیرساخت‌های عادی و بدیهی مانند اینترنت آزاد و اهتمام جدی در ادغام تکنولوژی و حوزه‌های سنتی‌تر صنعت است.
گفتنی است فایل کامل این گزارش را می‌توانید اینجا مشاهده کنید.