فیلترینگ اینترنت در ایران طی سال‌های اخیر به یکی از مهم‌ترین چالش‌های اقتصادی و اجتماعی کشور تبدیل شده است. به‌ویژه در دو سال گذشته، گسترش محدودیت‌ها و مسدودسازی بسیاری از سرویس‌های اینترنتی بین‌المللی و شبکه‌های اجتماعی، تأثیرات وسیعی بر اقتصاد دیجیتال و کسب‌وکارهای آنلاین داشته است. به گونه‌ای که طی سه گزارش کارشناسانه در یک سال گذشته، کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک تهران، مشکلات و تاثیر این موضوع را اعلام کرده است. علاوه بر کسب‌وکارها، کاربران اینترنت در ایران نیز با مشکلات زیادی همچون کاهش سرعت دسترسی به اینترنت و محدودیت‌های مکرر در استفاده از پلتفرم‌های مختلف مواجه شده‌اند. این محدودیت‌ها، دسترسی به اطلاعات و خدمات آنلاین را دشوارتر کرده و کارایی فضای دیجیتال را به شدت کاهش داده است.
یکی از مهم‌ترین اثرات منفی فیلترینگ، کاهش سرعت اینترنت است که نه تنها استفاده شخصی کاربران، بلکه بهره‌وری کسب‌وکارها را نیز تحت تأثیر قرار داده است. با اعمال فیلترینگ و استفاده از فیلترشکن‌ها، کیفیت اینترنت به‌طور محسوسی افت کرده و هزینه‌ها برای کسب‌وکارها و کاربران عادی افزایش یافته است. همچنین، بسیاری از ابزارهای کاری، سرویس‌های ابری و پلتفرم‌های بین‌المللی که برای تجارت و تعاملات بین‌المللی ضروری هستند، به سختی قابل دسترسی شده‌اند که این موضوع به زیان جدی بخش‌های اقتصادی کشور منجر شده است.
این موضوع تا حدی جدی و نگران کننده است که مدیران عامل دو اپراتور اصلی کشور، ایرانسل و همراه اول، بارها نسبت به تأثیرات فیلترینگ بر کاهش سرعت و کیفیت خدمات اینترنتی ابراز نگرانی کرده‌اند. این اپراتورها در مواجهه با محدودیت‌ها و نارضایتی کاربران، تلاش کرده‌اند کیفیت خدمات خود را حفظ کنند اما همچنان اعتقاد دارند که مشکلات ناشی از فیلترینگ و کاهش کیفیت اینترنت نیازمند راهکارهای فوری و سیاست‌گذاری‌های مؤثرتر از سوی مسئولان است.
دو سوم مشترکین همراه اول از فیلترشکن استفاده می‌کنند
تیرماه امسال بود که مهدی اخوان بهابادی، مدیرعامل همراه اول، در جلسه مجمع سهامداران این اپراتور با بیان انتقادات صریحی نسبت به فیلترینگ اینترنت، به تأثیرات منفی این سیستم بر کیفیت اینترنت کشور اشاره کرد. او گفت: فیلترینگ بر کیفیت شبکه ارتباطی کشور اثرات منفی گذاشته و دلیل بخشی از گلایه‌های مشترکین از کیفیت اینترنت، عملکرد سیستم‌های فیلترینگ است. این سامانه‌ها در شبکه ارتباطی فعالیت کرده و با پردازش‌های مداوم، باعث کاهش کیفیت و افت سرعت اینترنت می‌شوند؛ مسأله‌ای که تجربه کاربران را تضعیف و اپراتورهای کشور را با چالشی جدی مواجه کرده است.
اخوان بهابادی همچنین از فراگیرشدن استفاده از فیلترشکن در میان کاربران خبر داد و تاکید کرد: تقریباً دو سوم مشترکین همراه اول از فیلترشکن‌ها استفاده می‌کنند. این ابزارها نه تنها هزینه‌های فنی زیادی به اپراتورها تحمیل می‌کند، بلکه مشکلات امنیتی نیز به همراه دارند. فیلترشکن‌ها موجب آلودگی گوشی‌ها می‌شوند و هر یک از این دستگاه‌های آلوده به عنوان یک تهدید امنیتی عمل می‌کند. این وضعیت، هزینه‌های سنگینی به اپراتورها تحمیل می‌کند تا امنیت شبکه‌ها را برقرار سازند.
به اعتقاد مدیرعامل همراه اول، استفاده از فیلترشکن‌ها منابع اپراتورها را اشغال می‌کند و به دلیل تفاوت روش اتصال با اتصال عادی، اپراتورها مجبورند بخشی از سخت‌افزار و نرم‌افزار خود را برای اتصال کاربران با فیلترشکن اختصاص دهند.
او ضمن ابراز مخالفت جدی با این وضعیت، تأکید کرد: تنها برنده این وضعیت کسانی هستند که فیلترشکن می‌فروشند. برخلاف تصور، فیلترینگ نه تنها سودی برای اپراتورها ندارد، بلکه صرفاً هزینه‌های عملیاتی را افزایش می‌دهد و هیچ منفعتی برای اپراتورها ندارد.
کاهش شدید درآمد و مصرف دیتا در پی فیلترینگ
اما واکنش به فیلترینگ تنها محدود به همراه اول نبود. بیژن عباسی آرند، مدیرعامل ایرانسل نیز در نشست خبری 18 سالگی ایرانسل، با اشاره به اثرات منفی فیلترینگ بر اپراتورهای تلفن همراه، تأکید کرد: این اپراتورها در اجرای سیستم فیلترینگ نقشی ندارند و محدودیت‌های اعمال‌شده طی سال گذشته به کاهش چشمگیر مصرف دیتا در شبکه ایرانسل منجر شده است.
او بیان کرد: محدودیت‌هایی که از اواخر تابستان ۱۴۰۱ اعمال شد، باعث افت مصرف دیتا در شبکه ایرانسل شده و حالا پس از گذشت بیش از یک سال، به همان سطح قبل بازگشته‌ایم.
عباسی با اشاره به تأثیر فیلترینگ بر درآمد ایرانسل افزود: فیلترینگ نه تنها موجب کاهش درآمد اپراتورها شده، بلکه تا به امروز حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان ضرر به ایرانسل وارد کرده است. اپراتور هیچ اختیاری در اجرای فیلترینگ ندارد و تمامی این محدودیت‌ها در گیت‌وی ترافیک ورودی کشور انجام می‌شود.
مدیرعامل ایرانسل، درباره نارضایتی کاربران از کیفیت اینترنت و تناقض با اظهارات مقامات وزارت ارتباطات در خصوص رضایت کاربران، اعلام کرد: بخشی از نارضایتی کاربران از سرعت و کیفیت اینترنت به دلیل اجرای فیلترینگ است. این سیاست نه تنها به ضرر کاربران، بلکه به زیان اپراتورها نیز بوده است و درآمد ایرانسل به دلیل فیلترینگ کاهش چشمگیری داشته است. استفاده از فیلترشکن‌ها بار اضافی بر شبکه تحمیل می‌کند و سبب اتمام زودهنگام بسته‌های اینترنتی کاربران می‌شود، امری که به افزایش نیاز اپراتور به توسعه زیرساخت‌های خود منجر شده است.
با توجه به هشدارهای پی‌درپی مدیران اپراتورهای همراه اول و ایرانسل، روشن است که فیلترینگ تأثیرات چشمگیری بر کیفیت اینترنت، کاهش درآمد و نارضایتی کاربران به جا گذاشته است. اثرات جانبی این محدودیت‌ها از جمله استفاده گسترده از فیلترشکن‌ها، هزینه‌های سنگین‌تر بر شبکه و کاهش اعتماد کاربران به سیستم‌های ارتباطی کشور، نشان می‌دهد که سیاست‌گذاری‌ها در این حوزه نیازمند بازنگری و هماهنگی‌های جدی‌تر هستند تا بتوانند هم‌راستا با نیازهای دیجیتال امروزی، از زیان‌های بیشتر برای صنعت ارتباطات و اقتصاد کشور جلوگیری کنند.