سعید محمدی: فیلترینگ و نگاه امنیتی، بزرگترین مانع رشد اقتصاد دیجیتال است
در حالی که دولت چهاردهم با وعده تحول در اقتصاد دیجیتال وارد دومین سال فعالیت خود شده است، فعالان این حوزه معتقدند با وجود تلاش‌هایی برای حمایت از استارتاپ‌ها و تشکیل کمیته تسهیل اقتصاد دیجیتال، چالش‌های بنیادی همچنان پابرجاست. سعید محمدی، عضو هیات‌مدیره انجمن تجارت الکترونیک تهران، در این گفت‌وگو می‌گوید: «فیلترینگ، نبود تعامل بین‌المللی و کمبود سرمایه، موتور رشد اقتصاد دیجیتال را خاموش کرده است.» او تأکید می‌کند تا زمانی که نگاه امنیتی به اینترنت تغییر نکند و فضای رقابت برابر میان کسب‌وکارهای آنلاین و سنتی شکل نگیرد، تحقق سهم ۱۰ درصدی اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص داخلی، رویایی دور از دسترس خواهد بود. در ادامه گفت‌وگوی کامل انجمن تجارت الکترونیک تهران را با سعید محمدی می‌خوانید.
به طور کلی عملکرد یک‌ساله دولت آقای پزشکیان در حوزه اقتصاد دیجیتال را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دولت با تشکیل کمیته‌ای برای تسهیل اقتصاد دیجیتال و تخصیص بودجه قابل توجه به صندوق نوآوری، تلاش‌های قابل تقدیری داشته است اما مسائلی وجود دارد که نیاز به توجه بیشتر دارند:
در حوزه قانون‌گذاری و تنظیم‌گری، برخی رویکردهای دولت، جلوی رشد نوآوری را گرفته است. به عنوان مثال، چون خرده‌فروشی آنلاین نسبت به خرده‌فروشی‌های آفلاین بیشتر در معرض مشاهده است، محدودیت‌های زیادی از طرف دولت و نهادهای نظارتی برای آن ایجاد می‌شود و رقابت این سرویس‌ها با بازار سنتی را دشوار می‌کند. به عنوان مثال ممنوعیت فروش برخی کالاها که در بازار آفلاین به راحتی در دسترس هستند یا قیمت‌گذاری دستوری به نوعی تبعیض‌هایی به نفع کسب و کارهای سنتی و آفلاین هستند. سرویس‌های فین تک، به خصوص بازار نسبتا نوظهور لندتک هم از مواردی است که نوآوری در آن با مداخلات قانون‌گذار با مشکل مواجه شده است. مشابه چنین مسائلی در سرویس‌های حمل و نقل آنلاین، پلتفرم‌های فروش بیمه و کسب و کارهای حوزه درمان و سلامت آنلاین هم برقرار است و با وجود گذشت زمان طولانی، مسائل حل نشده باقی مانده است.
موضوع بعدی اهمیت تکمیل جرخه رشد کسب و کارها است. ورود به بازار بورس و بهره‌مندی از مزایای آن مرحله‌ای حیاتی برای بلوغ یک بنگاه و رشد صنعت است. با وجود این امکان، افراد بیشتری تمایل به سرمایه‌گذاری روی کسب و کارهای نوپا خواهند داشت. به عنوان مثال با ورود پلتفرم‌هایی مثل هزاردستان و دیجی‌کالا به بازار بورس، داستان موفقیت هم برای سرمایه‌گذارها و هم برای جوانان ایجاد می‌شود.
محدودیت‌های جدی در تخصیص ارز و واردات کالا هم سیاست دیگری از سوی دولت است که رشد کسب و کارها را دچار مشکل کرده است، اما به دلیل ذات کسب و کارهای آنلاین، این محدودیت برای این بخش از اقتصاد مشکلات بیشتری ایجاد کرده است.
مهمترین دستاورد دولت در این حوزه به نظر شما چه بوده است؟
به نظر می‌رسد در حوزه‌هایی مانند رفع فیلترینگ که دولت وعده‌هایی داده بود، هنوز دستاورد ملموسی مشاهده نمی‌شود. اما به‌طور کلی، مهمترین دستاورد دولت در حوزه اقتصاد دیجیتال می‌تواند تشکیل و عملیاتی‌سازی کمیته تسهیل اقتصاد دیجیتال در مرکز ملی فضای مجازی باشد. این کمیته می‌تواند گام‌های اساسی در جهت جلوگیری از برخوردهای فراقانونی بردارد، از حقوق و آزادی‌های قانونی فعالان این حوزه حمایت کند و همچنین روند رسیدگی به مشکلات کسب‌وکارهای دیجیتال را تسریع کند. این اقدام در شرایطی که مشکلات قانونی و اجرایی متعدد، مانع از رشد آزادانه کسب‌وکارهای دیجیتال می‌شود، می‌تواند یک گام مثبت در جهت ایجاد یک فضای امن و شفاف برای این اکوسیستم باشد.
بزرگترین ضعف یا چالش دولت در این مدت چه بوده است؟
کیفیت اینترنت و زیرساخت‌های دیجیتال در یک سال اخیر را چگونه می‌بینید؟
در سال‌های اخیر، کیفیت اینترنت و زیرساخت‌های دیجیتال کشور افت چشم‌گیری داشته است. اگر این موضوع را در نظر داشته باشیم که کشورهای دیگر در حال توسعه زیرساخت‌ها و بهبود کیفیت اینترنت هستند، ادامه این روند شکاف ایران با سایر کشورها را عمیقتر می‌کند. طبق گزارش کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک تهران ، ایران در شاخص کیفیت کلی اینترنت از میان ۱۰۰ کشور، در رتبه ۹۷ قرار دارد و تجربه اینترنتی در ایران به سه واژه «کند» (رتبه ۸۴)، «پراختلال» (رتبه ۹۲) و «محدود» (رتبه ۹۹) خلاصه می‌شود.
اصرار بر فیلترینگ و اتکا به ایران اکسس شدن سرویس‌ها برای تأمین امنیت هم نتوانسته سیاست موثری باشد و در بزنگاهی مثل جنگ ۱۲ روزه، بزرگترین آسیب‌ها به نظام بانکی و سازمان‌های بزرگ مالی از سرورهای داخلی وارد شد.
از طرف دیگر، توانمندی در تکنولوژی هوش مصنوعی در آینده نزدیک الزامی برای تجارت الکترونیک خواهد بود. با توجه به وضعیت شکننده بخش خصوصی، بدون سرمایه‌گذاری دولت در توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز این تکنولوژی، کشور دچار عقب‌ماندگی غیرقابل جبرانی در این زمینه خواهد شد.
آیا دولت به دغدغه‌ها و نظرات بخش خصوصی توجه کافی داشته است؟
در این مورد هم دولت برای توجه به دغدغه‌های بخش خصوصی تلاش‌هایی داشته اما این موضوع به شکلی نظام‌مند و با نگاه یکپارچه نبوده است. بسیاری از تصمیمات کلان با نگاه‌‌هایی دور از الزامات اقتصاد دیجیتال گرفته می‌شود و در مسیر تصمیم‌گیری هم به نظرات و پیشنهادات بخش خصوصی توجهی نمی‌شود. این باعث فاصله بین سیاست‌گذاران و فعالان اقتصاد دیجیتال شده است. به عنوان مثال، بعد از IPO تپسی، این امید وجود داشت که راه برای سایر شرکت‌ها هم باز شود و این مسیر به سرمایه‌گذاری بیشتر در تجارت الکترونیک منجر شود. اما موانعی که در ادامه به وجود آمد، تپسی را به یک استثنا تبدیل کرده است.
آینده اقتصاد دیجیتال در ادامه دولت را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟
تغییر نگاه امنیتی به اقتصاد دیجیتال، انطباق قوانین بازارهای مالی با مقتضیات اقتصاد دیجیتال، رفع محدودیت در دسترسی به اینترنت برای همه مردم و نه فقط گروه‌های محدودی از کسب و کارها و …، تقویت زیرساخت‌های هوش مصنوعی و حمایت از کسب و کارهای نوپا مهمترین موضوعاتی هستند که می‌توانند به تحقق آینده‌ای روشن برای اقتصاد دیجیتال منجر شوند.
اگر فقط یک پیشنهاد کلیدی به دولت برای سال دوم داشته باشید، آن چیست؟
رفع فیلترینگ و دسترسی آزاد به اینترنت برای همه مردم و بدون استثناء.
همانطور که قبلا اشاره شد، محدودیت‌های فعلی ما را از روند رو به رشد جهان دور نگه داشته است. بعضا گفته می‌شود که محدودیت در دسترسی مردم به سرویس‌های خارجی به رشد سرویس‌های داخلی کمک کرده اما این ناشی از نگاهی سطحی به اقتصاد دیجیتال است و این محدودیت‌ها به شکل‌های مختلف برای رشد کسب و کارها و نوآوری در حوزه اقتصاد دیجیتال مانع ایجاد کرده است.